Ngày xưa, khi chữ viết chưa được phát triển, những kinh nghiệm sống và quan niệm về cuộc đời thường được truyền tải qua lời kể, dưới hình thức những câu hát không theo một điệu thức cố định, chủ yếu được phổ biến bằng thể thơ lục bát để dễ ghi nhớ. Một trong những câu ca dao nổi tiếng đã đúc kết rằng: “Ở đời có bốn cái ngu/Làm mai, nhận nợ, gác cu, cầm chầu”.
Cái ngu “Làm mai”
Theo quan niệm xưa, làm mai mối là cái ngu đứng đầu trong những điều ngu ngốc của con người. “Làm mai” ở đây không phải là dịch vụ mai mối chuyên nghiệp mà là việc một người trong làng đứng ra làm cầu nối cho hai gia đình, bạn bè quen biết nhau để kết hôn. Khi chưa có các dịch vụ mai mối, những người này chủ yếu làm việc này vì sự quen biết, thậm chí có thể chỉ nhận chút tiền trà nước từ gia đình.
Theo quan niệm xưa, làm mai mối là cái ngu đứng đầu trong những điều ngu ngốc của con người.
Tuy nhiên, việc làm mai không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Nếu đôi bên kết duyên hạnh phúc, thì chẳng sao, nhưng nếu xảy ra mâu thuẫn, gia đình không thuận hòa, người làm mai sẽ bị chỉ trích vì đã cung cấp thông tin không đầy đủ hoặc không chính xác.
Bởi thực tế, người làm mai không thể hiểu hết mọi điều trong gia đình của cả hai bên. Có những trường hợp người làm mai bị trách móc, chỉ trích từ cả hai gia đình và đôi khi còn bị “ném đá”. Chính vì vậy, ông bà ta cho rằng làm mai là một trong những điều ngu ngốc nhất.
Ngày nay, với sự mở rộng của xã hội, việc tìm hiểu giữa trai gái thường diễn ra tự nguyện trước khi đi đến hôn nhân, và người làm mai chỉ đóng vai trò là cầu nối. Tuy nhiên, người làm mai vẫn cần thận trọng, bởi không phải lúc nào cũng tránh được những rắc rối không đáng có.
Cái ngu “Lãnh nợ”
Cái ngu thứ hai là lãnh nợ, tức là đứng ra bảo lãnh cho người khác vay mượn. Nếu mọi thứ đều suôn sẻ, khoản vay được trả đúng hạn, thì không có gì phải bàn. Nhưng thực tế, người vay mượn thường gặp khó khăn tài chính, và khả năng trả nợ đúng hạn rất thấp.
Khi đó, người đòi nợ sẽ trách móc bạn vì không giúp đỡ, còn người vay nợ thì lại đổ lỗi cho bạn vì đã đứng ra bảo lãnh, khiến bạn rơi vào tình thế khó xử, mất lòng cả hai bên. Để rồi cuối cùng, bạn sẽ phải đối mặt với sự đổ vỡ trong các mối quan hệ, khiến mọi thứ trở nên căng thẳng và không còn thoải mái như trước. Chính vì vậy, các bậc tiền bối đã dạy rằng bảo lãnh nợ là việc làm dại dột, chỉ tự rước họa vào thân.
Cái ngu thứ hai là lãnh nợ, tức là đứng ra bảo lãnh cho người khác vay mượn.
Cái ngu “Gác cu”
Xưa và nay, “gác cu” vẫn là một thú chơi điền viên phổ biến của người dân, mặc dù chỉ là một trò giải trí, nhưng nó lại tiêu tốn rất nhiều thời gian và công sức. Để bẫy được chim cu, người chơi phải tốn không ít công sức, tiền bạc và thời gian để chọn lựa, nuôi dưỡng và thuần hóa một con chim mồi.
Tuy nhiên, trò chơi này ẩn chứa không ít rủi ro; đôi khi, người chơi không thể bắt được con chim nào, thậm chí con chim mồi cũng có thể bay mất, khiến cho người nuôi chim bị cho là “ngu ngốc” vì sự vô ơn, bạc bẽo của loài chim này.
Cái ngu “Cầm chầu”
“Cầm chầu” là một phong tục trong ca trù, hoặc hát ả đào, nơi người tham gia có thể trực tiếp tham gia vào việc khen, chê nghệ sĩ biểu diễn. Người cầm chầu sẽ ngồi trước cái trống chầu, sử dụng trống để đánh dấu sau mỗi câu hát, khổ đàn và đưa ra những lời nhận xét về giọng hát của ca nương hoặc kép đàn.
Tuy nhiên, công việc này thường tốn nhiều tiền bạc và dễ gây ra những sự không vui vì những lời khen, chê có thể làm mất lòng người khác. Vì thế, ông bà ta thường khuyên rằng nếu muốn cuộc sống bình yên, tốt nhất là đừng dại gì tham gia vào những việc này, vì chúng mang lại nhiều phiền phức hơn là lợi ích.
